Từ một quốc gia dựa nhiều vào nhập khẩu (NK), hàng hóa xuất khẩu (XK) manh mún, đến nay, hàng hóa Việt Nam đã chinh phục thành công hàng loạt thị trường khó tính, trong đó, không ít mặt hàng đứng thứ nhất, thứ hai trên bản đồ XK thế giới. Thành tích lớn của hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) không thể có được nếu thiếu vai trò của ngành Công Thương. 

Ấn tượng những dấu mốc

Nhìn lại những năm mới thống nhất đất nước, ngoại thương là một trong những vấn đề được nhà nước đặc biệt quan tâm bằng việc thành lập các cơ quan chuyên trách, tìm kiếm và thúc đẩy XK các mặt hàng chủ lực. Tuy nhiên, giai đoạn đó, hoạt động XNK còn vô vàn khó khăn, Việt Nam hầu như chưa có mặt hàng XK chủ lực.

Hoạt động ngoại thương chỉ thực sự khởi sắc khi bước vào giai đoạn đổi mới, Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986 đã đề ra đường lối đổi mới và quyết tâm thực hiện chính sách đối ngoại theo hướng độc lập, tự chủ và rộng mở. Từ văn bản này, liên tục sau đó, hoạt động ngoại thương dần được khuyến khích, mở rộng sang các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, tiến tới tự do hóa XNK. Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác quốc tế, trong đó có hợp tác kinh tế quốc tế, mở ra cơ hội lớn cho XK.

Kim ngạch xuất khẩu nông sản tăng trưởng liên tục

Nhờ vậy, nếu năm 1986, kim ngạch XNK cả nước đạt 2,9 tỷ USD, trong đó XK đạt 789 triệu USD, NK đạt 2,15 tỷ USD, nhập siêu chiếm đến 173% tổng kim ngạch XK; thì đến năm 2006, sau đó 20 năm, kim ngạch XNK đã đạt 84,7 tỷ USD, trong đó kim ngạch XK đạt 39,8 tỷ USD; kim ngạch NK đạt 44,9 tỷ USD; nhập siêu chỉ còn 5,1 tỷ USD, chiếm 12,8% kim ngạch XK.

Dấu mốc Việt Nam gia nhập WTO vào năm 2007 đã thực sự mở ra trang mới cho hoạt động XNK. Từ đó đến nay, Việt Nam đã chủ động đàm phán, ký kết các Hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương và đa phương. Đồng thời, cải cách mạnh mẽ thể chế kinh tế trong nước, tạo điều kiện tăng trưởng XNK, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia của Việt Nam.

Những nỗ lực này đã mang lại kết quả đáng ghi nhận khi cứ sau khoảng 5 năm, giá trị XNK của nước ta tăng gấp đôi, đi liền với đó là quy mô nền kinh tế cũng tăng theo. Cụ thể, ngày 1/12/2007 ghi nhận XNK lần đầu tiên chạm mốc 100 tỷ USD. Bốn năm sau, tới ngày 24/12/2011, ghi nhận mốc 200 tỷ USD. Đến năm 2017, con số này đã tăng gấp 2 lần lên mốc 400 tỷ USD. Chỉ trong vòng 10 năm (2007 – 2017), trị giá kim ngạch XNK cả nước tăng thêm 4 lần.

Thành tích XNK tiếp tục đạt những dấu mốc lớn hơn khi năm 2018, tổng kim ngạch XNK cả nước đạt trên 480 tỷ USD, trong đó kim ngạch XK đạt gần 243,5 tỷ USD, xuất siêu gần 6,8 tỷ USD (cao gấp hơn 3 lần so với năm 2017); 4 tháng đầu năm 2019, kim ngạch XK hàng hóa của Việt Nam tăng 5,8% so với cùng kỳ năm 2018, vượt con số 78,7 tỷ USD. Đặt trong bối cảnh tình hình quốc tế và khu vực diễn biến phức tạp, xu thế bảo hộ mậu dịch gia tăng, mức tăng trưởng XK đã cho thấy nỗ lực rất lớn của các doanh nghiệp (DN) cũng như trong chỉ đạo điều hành của Bộ Công Thương.

Tận dụng hiệu quả các FTA

Một điểm sáng khác của thành tích XK thời gian qua là DN đã tận dụng hiệu quả các FTA đã ký kết. Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, năm 2018, các cơ quan, tổ chức được ủy quyền đã cấp 942.371 bộ C/O ưu đãi (bao gồm theo FTA và GSP) với trị giá 50,9 tỷ USD, tăng 35% về trị giá và tăng 25% về số lượng bộ C/O so với năm 2017.

Xét theo mặt hàng XK, giày dép hiện là mặt hàng có tỷ lệ tận dụng C/O ưu đãi theo FTA đạt gần như tuyệt đối (100%) với kim ngạch XK sang các thị trường ký FTA với Việt Nam là 3,85 tỷ USD, tăng 30% so với năm 2017. Nhựa và các sản phẩm nhựa đứng thứ hai với tỷ lệ tận dụng 73,5%, có kim ngạch XK được cấp C/O ưu đãi 1,82 tỷ USD, tăng 52% so với năm 2017. Tiếp đó là sản phẩm dệt may với kim ngạch XK được cấp C/O ưu đãi đạt 7,48 tỷ USD, chiếm tỷ lệ 68,2% trong tổng kim ngạch XK nhóm mặt hàng này (gần 11 tỷ USD) sang các thị trường có FTA và tăng 33% so với kim ngạch XK được cấp C/O ưu đãi của mặt hàng này năm 2017.

Phát huy hiệu quả hoạt động XNK thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tích cực phổ biến ưu đãi từ các FTA, giúp DN có thể tận dụng tối đa. Đồng thời, tìm hiểu về những quy định khắt khe của các thị trường để tránh và lách được các chướng ngại nhằm đưa hàng Việt Nam đến nhiều thị trường hơn nữa.

Đáng chú ý, triển khai Chương trình hành động thực thi CPTPP, tổ chức tuyên truyền, phổ biến, hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận thị trường, chuẩn bị thủ tục, nguồn hàng hóa xuất khẩu sang thị trường các nước CPTPP để tận dụng ưu đãi. Các cơ quan Thương vụ ở nước ngoài chủ động tăng cường nắm bắt thông tin về thị trường và các vấn đề phát sinh ảnh hưởng đến XK của Việt Nam để giúp Chính phủ, các bộ, ngành, hiệp hội và doanh nghiệp có những phản ứng kịp thời.